Thực đơn
Thư viện Alexandria
Thư viện Alexandria là một trong những thư viện lớn nhất và quan trọng nhất của thế giới cổ đại, nhưng những hiểu biết một cách chi tiết về nó chỉ là sự pha trộn giữa lịch sử và truyền thuyết.[16] Nguồn thông tin còn tồn tại sớm nhất được biết đến về việc thành lập Thư viện Alexandria là văn tự giả mạo Bức thư của Aristeas, được soạn thảo trong khoảng thời gian 180 đến 145 TCN.[21][22][14] Bức thư của Aristeas ghi rằng Thư viện được xây dựng trong triều đại của Ptolemaios I Soter (323–283 TCN) và rằng ban đầu nó được sắp xếp bởi Demetrios của Phalerum, một học trò của Aristoteles, người đã bị lưu đày khỏi Athens và lánh nạn ở Alexandria dưới sự bảo trợ của triều đình Ptolemaios.[22][14][23] Tuy nhiên, Bức thư của Aristeas có niên đại muộn và nó chứa thông tin mà ngày nay được biết là không chính xác.[22] Các nguồn khác cho rằng thay vào đó Thư viện đã được xây dựng dưới triều đại của Ptolemaios II Philadelphos (283–246 trước Công nguyên).[3]
Các học giả hiện đại đều đồng ý có thể Ptolemaios I đã đặt nền tảng cho Thư viện, nhưng nó chỉ hoàn thành và hoạt động dưới triều đại Ptolemaios II.[22] Vào thời điểm đó, Demetrios của Phalerum đã đánh mất sự biệt đãi của triều đình Ptolemaios dành cho ông và do đó, ông không thể có bất kỳ vai trò nào trong việc góp phần cho Thư viện hoàn thành. Tuy nhiên, Stephen V. Tracy cho rằng chí ít Demetrios rất có thể đã có vai trò quan trọng trong việc thu thập số sách vở đầu tiên mà về sau trở thành một phần trong kho tàng của Thư viện.[2] Vào khoảng năm 295 trước Công nguyên hoặc gần sau đó, Demetrios có thể đã có được những cuốn sách đầu tiên của Aristotle và Theophrastos, điều duy nhất mà ông ta có thể làm, bởi vì ông ta là một thành viên xuất sắc của trường phái triết lý Aristole.[24]
Thư viện được xây dựng tại Brucheion (Khu vực Hoàng gia), như là một phần của Mouseion.[25][lower-alpha 1] Mục đích chính ban đầu của thư viện là thể hiện sự giàu có của Ai Cập, nhiều hơn mục đích nghiên cứu,[21] nhưng tài liệu của nó được sử dụng để hỗ trợ việc trị vì của những người cai trị của Ai Cập.[27] Hiện nay vẫn chưa biết cách bố trí chính xác của thư viện như thế nào, nhưng các nguồn tư liệu cổ xưa mô tả Thư viện Alexandria bao gồm một bộ sưu tập sách cuộn, các cây cột Hy Lạp, một con đường peripatos, một phòng ăn chung, phòng đọc sách, phòng họp, vườn và giảng đường, tạo ra một kiểu mẫu cho khuôn viên trường đại học hiện đại ngày nay.[28] Một hội trường chứa các kệ sách cuộn bằng giấy cói được gọi là bibliothekai (βιβλιοθῆκαι). Theo như truyền tụng rộng rãi, một dòng chữ phía trên các kệ có nội dung: "Nơi chữa bệnh của tâm trí".[29]
Các vị vua nhà Ptolemaios có ý định rằng Thư viện sẽ là một tập hợp tất cả các tri thức[27] và họ đã tiến hành mở rộng kho tàng sách của Thư viện thông qua một chính sách mua sách tích cực và được tài trợ chu đáo. Họ phái những người đại diện của hoàng gia với ngân sách lớn và ra lệnh thu mua, thu thập càng nhiều văn bản càng tốt, về bất kỳ chủ đề nào và bởi bất kỳ tác giả nào. Các bản sao cũ của các văn bản được ưa chuộng hơn các bản mới hơn, vì người ta cho rằng các bản sao cũ đã ít bị sao chép hơn vì vậy chúng giống với bản gốc của các tác giả hơn.[31] Chương trình này liên quan đến các chuyến đi đến triển lãm sách của Rhodes và Athens.[32] Theo tác giả y học người Hy Lạp là Galenos, thuận theo sắc lệnh của Ptolemaios II, bất kỳ cuốn sách nào được tìm thấy trên những con tàu cập vào cảng đều được đưa đến thư viện, ở đó chúng được sao chép bởi các viên ký lục hoàng gia.[33][3][34][8][18] Các văn bản gốc được lưu giữ lại trong thư viện còn các bản sao thì được gửi trả cho chủ sở hữu cuốn sách đó.[33][9][8][18] Thư viện đặc biệt tập trung vào việc có được các bản thảo của các bài thơ Homer, mà vốn là nền tảng của nền giáo dục Hy Lạp và được tôn sùng hơn bất kỳ bài thơ nào khác. Thư viện đã có được nhiều bản thảo khác nhau về những bài thơ này, gắn thẻ mỗi bản sao một nhãn để cho biết bản thảo đến từ đâu.[35]
Ngoài việc thu thập các tác phẩm, về sau Mouseion mà chứa cả khu vực Thư viện là nơi ở của các học giả quốc tế, nhà thơ, nhà triết học và nhà nghiên cứu, theo ghi chép của nhà địa lý học người Hy Lạp vào thế kỷ I là Strabo, họ được trả lương cao, thức ăn và chỗ ở miễn phí, và được miễn thuế.[36][37][38] Họ có một phòng ăn lớn, hình tròn với trần hình vòm cao, trong đó mọi người cùng ăn bữa ăn chung. Cũng có nhiều phòng học, nơi các học giả thỉnh thoảng dạy cho các học sinh. Ptolemaios II Philadelphos rất quan tâm đến động vật học, do đó, người ta đã suy đoán rằng ở Mouseion thậm chí có một vườn thú dành cho các loài động vật kỳ lạ.[37] Theo học giả cổ đại là Lionel Casson, ý tưởng ở đây đó là nếu các học giả được giải phóng hoàn toàn khỏi mọi gánh nặng của cuộc sống hàng ngày, họ sẽ có thể dành nhiều thời gian hơn cho nghiên cứu và theo đuổi tri thức.[31] Strabo gọi nhóm các học giả sống tại Mouseion là một σύνοδος (synodos, "cộng đồng"). Ngay từ năm 283 trước Công nguyên, họ có khoảng từ ba mươi đến năm mươi học giả.[37]
Thư viện Alexandria không liên kết với bất kỳ trường phái triết học cụ thể nào vì vậy việc nghiên cứu của các học giả có sự tự do học thuật đáng kể. Tuy nhiên, họ là thần dân nằm dưới uy quyền của nhà vua. Một câu chuyện có thể là không chính xác kể về một nhà thơ có tên là Sotades, ông ta đã viết một bài thơ trào phúng tục tĩu chế giễu Ptolemaios II vì đã cưới em gái của chính nhà vua là Arsinoe II. Ptolemaios II được ghi chép thuật lại là đã cho bỏ tù Sotades và sau khi nhà thơ này bỏ trốn, ông đã cho niêm phong Sotades trong một chiếc bình chì và thả xuống biển.[9] Vì là một trung tâm tôn giáo, Mouseion được cai quản bởi một tư tế của các Muse, được gọi là epistates, và được nhà vua bổ nhiệm tương tự như các tư tế quản lý các đền thờ Ai Cập khác.[39] Bản thân Thư viện lại được quản lý bởi một học giả, người giữ vai trò là quản thủ thư viện, đồng thời là gia sư cho con trai của nhà vua.[37][40][41][42]
Vị quản thủ thư viện đầu tiên được ghi nhận là Zenodotos của Ephesos (sống vào khoảng năm 325–270 trước Công nguyên).[41][42] Công việc chính của Zenodotos là dành hết thời gian vào việc tạo lập những bài văn kiểu mẫu cho các bài thơ của Homer và các nhà thơ trữ tình Hy Lạp đầu tiên.[41][42] Hầu hết những gì được biết về ông đều đến từ những bài bình luận đề cập đến các cách giải thích mà ông ưa chuộng về những đoạn thơ đặc biệt.[41] Zenodotos được biết là đã viết một bảng chú giải các từ hiếm và ít dùng, chúng được sắp xếp theo thứ tự bảng chữ cái, điều này khiến ông trở thành người đầu tiên được biết đến là đã sử dụng thứ tự bảng chữ cái như là một phương pháp tổ chức. Và vì bộ sưu tập tại Thư viện Alexandria dường như đã được sắp xếp theo thứ tự bảng chữ cái bằng chữ cái đầu tiên trong tên tác giả từ rất sớm, Casson kết luận rằng nhiều khả năng chính Zenodotos là người đã thiết lập cách thức này. Tuy vậy, hệ thống sắp xếp theo bảng chữ cái của Zenodotos chỉ sử dụng chữ cái đầu tiên của từ và mãi đến thế kỷ II sau Công nguyên thì mọi người đã biết áp dụng cùng một phương pháp sắp xếp theo bảng chữ cái đối với những chữ cái còn lại của từ.[42]
Trong khi đó, học giả và cũng là nhà thơ Callimachos đã biên soạn Pinakes, một danh mục về 120 cuốn sách của nhiều tác giả khác nhau và tất cả các tác phẩm được biết đến của họ.[41][40][9] Pinakes đã không còn tồn tại cho đến ngày nay, nhưng nó đã được nhắc đến khá nhiều và những đoạn còn sót lại của nó đã cho phép các học giả phục dựng lại được phần nào cấu trúc cơ bản của nó. Pinakes được chia thành nhiều phần, mỗi phần lại chứa những mục từ cho các tác giả theo một thể loại đặc biệt của văn học.[43][9] Sự phân chia cơ bản nhất là giữa các tác giả thơ và văn xuôi, mỗi phần lại được chia thành các phần phụ.[43] Mỗi phần liệt kê các tác giả theo thứ tự bảng chữ cái. Mỗi mục bao gồm tên của tác giả, tên của thân sinh, nơi sinh và thông tin tiểu sử ngắn gọn khác, đôi khi gồm cả biệt danh của tác giả được biết đến, theo sau là một danh sách đầy đủ tất cả các tác phẩm đã được biết đến của tác giả đó. Các mục dành cho các tác giả như Aeschylos, Euripides, Sophocles và Theophrastos rất dài, trải dài trên nhiều cột văn bản.[44] Mặc dù Callimachos đã hoàn thành tác phẩm nổi tiếng nhất của mình tại Thư viện Alexandria, ông chưa bao giờ giữ vị trí quản thủ thư viện ở đó.[40][9] Học trò của Callimachos là Hermippos của Smyrna đã viết về thể loại tiểu sử, Philostephanos của Cyrene đã nghiên cứu về địa lý và Istros (người có thể đã đến từ Cyrene) nghiên cứu về cổ vật Attic.[45] Ngoài Đại Thư viện, nhiều thư viện nhỏ khác cũng bắt đầu mọc lên khắp thành phố Alexandria.[9]
Theo truyền thuyết, nhà phát minh người Syracuse Archimedes đã phát minh ra bơm trục vít Archimedes, một loại máy bơm vận chuyển nước trong khi ông đang học tại Thư viện Alexandria.[46]Sau khi Zenodotos qua đời hoặc là nghỉ hưu, Ptolemaios II Philadelphos đã bổ nhiệm Apollonios của Rhodes (295–215 TCN), một cư dân bản địa của Alexandria và là một học trò của Callimachos, làm vị quản thủ thư viện thứ hai của Thư viện Alexandria.[41][45][46] Philadelphos cũng bổ nhiệm Apollonios của Rhodes làm gia sư cho con trai ông, vị pharaon tương lai Ptolemaios III Euergetes.[45] Apollonios của Rhodes còn nổi tiếng khi là tác giả của Argonautica, một bài thơ sử thi về các cuộc hành trình của Jason và những người Argonaut, chúng vẫn tồn tại nguyên vẹn cho đến ngày nay.[47][46] Argonautica thể hiện hiểu biết sâu rộng của Apollonios về lĩnh vực lịch sử và văn học, nhắc đến một loạt các sự kiện và chủ đề, đồng thời bắt chước phong cách của những bài thơ Homer.[47] Một số đoạn trong các tác phẩm học thuật của ông vẫn còn, nhưng ông thường nổi tiếng hơn với tư cách là một nhà thơ hơn là một học giả.[41]
Theo truyền thuyết, trong thời gian Apollonios làm quản thủ của thư viện, nhà toán học và nhà phát minh Archimedes (sống vào khoảng năm 287–khoảng năm 212 trước Công nguyên) đã đến thăm Thư viện Alexandria. Trong thời gian ông lưu lại ở Ai Cập, người ta kể rằng Archimedes đã quan sát sự thay đổi của sông Nile, từ đó ông phát minh ra bơm trục vít Archimedes, loại bơm được sử dụng để vận chuyển nước từ các vùng trũng thấp vào các mương tưới tiêu. Archimedes sau đó quay trở lại Syracuse, tại đây ông tiếp tục nghiên cứu các phát minh mới.[46]
Theo hai nguồn tài liệu ghi chép muộn hơn và phần lớn không đáng tin cậy, Apollonios đã buộc phải từ chức quản thủ thư viện và đã chuyển đến đảo Rhodes vì lý do thù địch mà ông phải hứng chịu ở Alexandria, nguyên nhân từ bản thảo đầu tiên của Argonautica do ông viết.[48] Nhiều khả năng sự từ chức của Apollonios là do việc lên ngôi của Ptolemaios III Euergetes vào năm 246 trước Công nguyên.[47]
Vị quản thủ thư viện thứ ba của Thư viện là Eratosthenes của Cyrene (sống vào khoảng 280–194 trước Công nguyên), ông được biết đến nhiều nhất nhờ vào các công trình khoa học, ngoài ra ông còn là một học giả về lĩnh vực văn học.[40][49][46] Tác phẩm quan trọng nhất của Eratosthenes là chuyên luận Geographika, ban đầu gồm ba tập. Bản thân tác phẩm này đã không còn tồn tại cho tới ngày nay, nhưng nhiều đoạn của nó đa được bảo tồn cho đến ngày nay thông qua trích dẫn trong các tác phẩm của nhà địa lý học Strabo sau này.[50] Eratosthenes là học giả đầu tiên áp dụng toán học vào địa lý và lập bản đồ,[51] trong luận thuyết Liên quan đến Kích thước của Trái đất của mình, ông đã tính được gần chính xác chu vi của Trái đất và chỉ sai số vài trăm km.[52][51][46] Eratosthenes còn tạo ra một tấm bản đồ về toàn bộ thế giới được biết đến vào lúc đó, bao gồm thông tin lấy từ các nguồn sách trong Thư viện, các dữ kiện từ chiến dịch của Alexandros Đại đế ở Ấn Độ, và những báo cáo được viết bởi các thành viên trong đoàn săn voi của nhà Ptolemaios từ các cuộc thám hiểm của họ dọc theo bờ biển Đông Phi.[52]
Eratosthenes là người đầu tiên đưa địa lý phát triển theo hướng trở thành một ngành khoa học.[53] Eratosthenes cho rằng bối cảnh của các bài thơ Homer hoàn toàn là tưởng tượng, ông lập luận rằng mục đích của thơ ca chỉ là "bắt giữ linh hồn" các học giả, thay vì đưa ra một lý giải chính xác về các sự kiện lịch sử có thực. Strabo trích lời Eratosthenes khi bình luận một cách mỉa mai, "một người có thể tìm thấy những chốn lang thang của Odysseus, nếu ngày đó đến chỉ khi anh ta tìm thấy được người thợ da khâu da dê của gió."[50] Trong khi đó, các học giả khác tại Thư viện Alexandria cũng thể hiện sự quan tâm của họ đến các đề tài khoa học.[54][55] Bacchius của Tanagra, người cùng thời với Eratosthenes đã chỉnh sửa và bình luận về các tác phẩm y học trong tuyển tập của Hippocrates.[54] Các bác sĩ Herophilus (sống khoảng 335–280 TCN) và Erasistratus (304–250 TCN) đã nghiên cứu cơ thể con người, nhưng công việc nghiên cứu của họ đã bị cản trở bởi những cuộc phản đối chống lại việc mổ xẻ xác chết, vì hành động đó bị cho là vô đạo đức.[56]
Theo Galen, vào cùng thời gian đó, vua Ptolemaios III đã yêu cầu người Athen cho mượn các bản thảo gốc của Aeschylus, Sophocles và Euripides, và người Athen đã yêu cầu trả mười lăm talents kim loại quý (1.000 lb, 450 kg) để đảm bảo rằng vì vua sẽ trả lại các bản thảo.[57][37][5][58] Ptolemaios III đã có được các bản sao đắt giá về các vở kịch được ghi chép trên giấy cói chất lượng cao nhất và gửi trả cho người Athen các bản sao, giữ bản thảo gốc mà vua đã mượn cho thư viện, và vị vua nói với người Athen rằng họ có thể giữ lại số talents.[57][37][5][58] Câu chuyện này cũng cho thấy sức mạnh của Alexandria đối với Athens dưới triều đại Ptolemaios. Chi tiết này xuất phát từ việc Alexandria là cảng hai chiều nhân tạo giữa đất liền và đảo Pharos, nắm thương mại từ phía Đông đến phía Tây, nó là trung tâm thương mại quốc tế, điểm sản xuất giấy cói hàng đầu và sách vở từ rất sớm.[59] Đến khi số lượng cuộn giấy trong Thư viện gia tăng thì nó dần không còn không gian để chứa, vì vậy dưới triều đại Ptolemaios III Euergetes, vị vua này đã mở một kho tàng phụ tại Serapeum của Alexandria, đây là một ngôi đền của vị thần Hy Lạp-Ai Cập là Serapis và nó nằm gần cung điện hoàng gia.[9][31][8]
Aristophanes của Byzantium (sống vào khoảng 257–180 trước Công nguyên) đã trở thành vị quản thủ thư viện thứ tư vào khoảng năm 200 trước Công nguyên.[60] Theo một tài liệu được ghi lại bởi nhà văn La Mã Vitruvius, Aristophanes là một trong bảy giám khảo của một cuộc thi thơ do Ptolemaios III Euergetes tổ chức.[61][60] Sáu giám khảo kia đều ủng hộ một thí sinh, nhưng Aristophanes thích chọn người mà khán giả thích nhất. Aristophanes tuyên bố rằng tất cả các nhà thơ trong cuộc thi (ngoại trừ người mà ông ta chọn) phạm tội đạo văn và vì vậy loại tất cả họ. Nhà vua yêu cầu ông chứng minh lý do này, nên ông đã lấy các văn bản từ Thư viện, sau đó chỉ ra các vị trí có nội dung đạo văn trong từng văn bản.[62][60] Vì trí nhớ đầy ấn tượng này và sự siêng năng của mình, Ptolemaios III đã bổ nhiệm ông làm quản thủ thư viện.[62]
Vai trò thủ thư tại thư viện của Aristophanes của Byzantium được coi là đã mở ra một giai đoạn phát triển hoàn thiện hơn nữa của Thư viện Alexandria.[41][63][56] Trong giai đoạn này, phê bình văn học đã đạt đến đỉnh cao[41][63] và đã chiếm ưu thế về mặt học thuật của Thư viện.[64] Aristophanes đã chỉnh sửa các văn bản thơ và giới thiệu việc phân chia các bài thơ theo hàng trên trang giấy, bởi vì trước kia thơ được viết ra giống như văn xuôi.[65] Ông cũng đã phát minh ra hệ thống dấu phụ trong tiếng Hy Lạp,[66][56] và viết các tác phẩm quan trọng về từ điển học,[41]đồng thời đưa ra một loạt các ký hiệu phê bình văn bản.[67] Ông đã viết lời giới thiệu cho nhiều vở kịch, một vài trong số đó còn sót lại trong các bản sao lại một phần.[41] Vị quản thủ thư viện thứ năm là một người ít được biết đến có tên là Apollonios, ông ta được biết đến bởi biệt danh bằng tiếng Hy Lạp tiếng Hy Lạp: ὁ εἰδογράφος ("người phân loại các hình thức").[68][41] Một trong những nguồn từ điển sau này giải thích rằng biệt hiệu này đề cập đến việc phân loại thơ trên cơ sở các hình thức âm nhạc.[68]
Trong giai đoạn đầu thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên, một số học giả tại Thư viện Alexandria đã nghiên cứu các công trình về y học. Zeuxis nhà kinh nghiệm được ghi nhận là đã viết những bài bình luận về tuyển tập Hippocrates và ông đã tích cực thực hiện việc mua các tác phẩm y học cho kho sách của Thư viện. Một học giả tên Ptolemaios Epithetes đã viết một chuyên luận về các vết thương trong các bài thơ của Homer, một chủ đề giao thoa giữa triết học và y học cổ truyền.[54] Tuy nhiên, cũng vào đầu thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên, quyền lực chính trị của triều Ptolemaios bắt đầu suy giảm. Sau trận Raphia vào năm 217 trước Công nguyên, quyền lực của nhà Ptolemaios ngày càng không ổn định. Đã có những cuộc nổi dậy của người dân Ai Cập, và trong giai đoạn nửa đầu thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên, sự giao thiệp với Thượng Ai Cập đã gần như bị gián đoạn. Các vị vua nhà Ptolemaios cũng bắt đầu nhấn mạnh khía cạnh Ai Cập của quốc gia thay vì khía cạnh Hy Lạp.[69] Do đó, nhiều học giả Hy Lạp bắt đầu rời Alexandria để đến những quốc gia an toàn hơn với sự bảo trợ hào phóng hơn.[41][69]
Aristarchos của Samothrace (sống khoảng 216–145 trước Công nguyên) là vị quản thủ thứ sáu của thư viện. Ông được đánh giá là người vĩ đại nhất trong tất cả các học giả cổ đại vì đã tạo ra không chỉ các văn bản của các bài thơ và tác phẩm văn xuôi cổ điển, mà cả hypomnemata, là các bài bình luận dài, nội dung tự do ghi kèm trong các văn bản.[41] Những bài bình luận này thường trích dẫn tiêu biểu một đoạn trong một tác phẩm kinh điển, giải thích ý nghĩa của nó, xác định bất kỳ từ bất thường nào được sử dụng trong đó và nhận xét liệu các từ trong đoạn văn có thực sự được sử dụng bởi tác giả gốc hay nếu chúng là các sửa lén được thêm bởi các những người chép bản thảo sau này.[70] Ông có nhiều đóng góp cho hoạt động nghiên cứu, đặc biệt là nghiên cứu các bài thơ của Homer, và ý kiến biên tập của ông được các tác giả cổ đại trích dẫn như là ý kiến uy tín.[41] Một phần của một trong những bài bình luận của Aristarchos về tác phẩm Lịch sử của Herodotos vẫn còn tồn tại đến nay trong một mảnh giấy cói.[70][41] Tuy nhiên, vào năm 145 trước Công nguyên, Aristarchus bị cuốn vào một cuộc tranh chấp triều đại, trong đó ông ủng hộ Ptolemaios VII Neos Philopator làm vua của Ai Cập.[71] Ptolemaios VII đã bị Ptolemaios VIII Physcon sát hại và cướp ngôi, vị vua mới lập tức lên kế hoạch trừng phạt tất cả những người đã ủng hộ vị tiên vương của mình, điều này buộc Aristarchos phải chạy trốn khỏi Ai Cập và lánh nạn trên đảo Síp, tại đây ông qua đời một thời gian sau đó.[41][71] Ptolemaios VIII đã trục xuất tất cả các học giả nước ngoài khỏi Alexandria, buộc họ phải ly tán khắp khu vực miền Đông Địa Trung Hải.[41][69]
Thực đơn
Thư viện AlexandriaLiên quan
Tài liệu tham khảo
WikiPedia: Thư viện Alexandria